Rodzicielstwo bliskości ma swój początek w teorii przywiązania opracowanej przez brytyjskiego lekarza i psychoanalityka Johna Bowlby’ego. W oparciu o teorię więzi zwolennicy RB zaczęli je upowszechniać w krajach zachodnich i wysokorozwiniętych, podczas gdy styl bycia blisko dziecka jest dobrze znany i praktykowany w wielu mniej rozwiniętych częściach świata, jak Azja, Afryka, czy Ameryka Południowa.

Zaburzenie więzi przyczyną złych zachowań u dzieci

Nieadekwatne reakcje ze strony matki lub innego bliskiego opiekuna (np. brak reakcji na płacz dziecka) powodują wytworzenie więzi poza-bezpiecznej. Dziecko, które ma zaburzone poczucie więzi będzie całą swoją energię kierowało na poszukiwanie przynależności i nawiązywanie bliskości. Z zewnątrz jego zachowanie może być mylące i uznawane za niepożądane, bowiem dziecko może atakować, nie słuchać się, zaczepiać, chcieć być cały czas w centrum uwagi.

Harville Hendrixdla (amerykański specjalista od zaburzeń więzi) w swojej książce Keeping the Love You Find pisze: dla maleńkiego dziecka warunkiem przeżycia równie ważnym jak pożywienie i higiena jest kontakt fizyczny i emocjonalny – musi czuć, że istnieje niezawodne źródło miłości, opieki i wsparcia. Krytycznym celem rozwoju dziecka w pierwszym okresie życia jest budowa bezpiecznej więzi z matką. Poczucie bezpieczeństwa wyniesione z tego okresu nadaje ton reszcie życia. 

Więcej o wpływie dotyku na rozwój dziecka możecie przeczytać TUTAJ.

Styl przywiązania (kształtujący się w pierwszych latach życia dziecka) wpływa w sposób bezpośredni na wewnętrzny model operacyjny (świata), czyli sposób postrzegania przez osobę dorosłą świata i sposobów działania. Wpływają na niego poczucie własnej wartości, sposób wchodzenia w relacje i ich utrzymywanie oraz uczucia.

Style przywiązania

Bezpieczny Styl Przywiązania

Bezpieczny styl przywiązania ma szansę się wytworzyć w rodzinie, w której opiekunowie szybko i trafnie reagują na potrzeby dziecka oraz mają bliską relację z dzieckiem, którego rozwój jest harmonijny i niczym nie zaburzony. Każda akcja pociąga za sobą właściwą reakcję, gdyż dziecko poprzez obserwację opiekunów uczy się właściwego wyrażania swoich potrzeb i emocji. Jeśli w pierwszych latach życia wykształcą się prawidłowe regulacje emocjonalne, odpowiedzialne za sumienie, poczucie wstydu i moralność – dziecko czuje i rozumie, że pewnych rzeczy robić po prostu nie może. Celowa i pozbawiona lęku eksploracja świata oraz nabywanie nowych umiejętności są możliwe tylko przy posiadaniu bezpiecznej bazy – w postaci bliskiego opiekuna – do której zawsze można powrócić by poczuć się pewnie i bezpiecznie.

Bezpieczny styl przywiązania daje poczucie bezpieczeństwa oraz największe zasoby do rozwiązywania problemów, radzenia sobie ze stresem i emocjami. Człowiek o bezpiecznym stylu przywiązani ma wysokie poczucie własnej wartości, obraz siebie jako osoby kompetentnej i wartościowej, potrafi utrzymać równowagę pomiędzy autonomią i bliskością, jest empatyczny, ciepły, elastyczny, obdarza innych zaufaniem i szacunkiem oraz ma bardzo mocny system odpornościowy. Jako rodzic osoba o bezpiecznym stylu przywiązania jest ciepła, opiekuńcza, wrażliwa i pomocna.

Model świata:

Ja jestem OK – Wy jesteście OK

Bartholomew, Horowitz (1991) oraz Feeney i Noller (1996)

Ambiwalentny Styl Przywiązania

Opieka matki nad dzieckiem jest nieprzewidywalna – raz dobra, raz zła (za krótko karmi dziecko, nie poświęca mu należytej ilości uwagi, za szybko separuje). Matka jest dla dziecka jednocześnie źródłem przyjemności i cierpienia – kształtuje się u dziecka postawa niespokojna i ambiwalentna. Bliskość matki dziecko zaczyna wymuszać płaczem i krzykiem oraz manipulując własnymi zachowaniami.

Ambiwalentny styl przywiązania ma najczęściej miejsce u dzieci z domów dziecka, rodzin adopcyjnych i zastępczych, gdzie podłożem problemu jest lęk separacyjny, co nie znaczy, że styl ten nie występuje w rodzinach biologicznych, w których dzieci przez rodziców określane są mianem tyranów, a tak naprawdę w desperacki sposób poszukują one więzi. Zmiana stylu przywiązania wymaga odbudowania bliskości i poczucia przynależności, rodzice pomimo agresji ze strony dziecka powinni okazywać mu ciepło i bliskość. 

Osoby o ambiwalentnym stylu przywiązania mają niskie poczucie własnej wartości, wykazują strach przed autonomią, labilność emocjonalną i ciągły lęk przed odrzuceniem. Ludzie tacy są zazdrośni, starają się kontrolować partnerów i podporządkowywać ich sobie z lęku, by ich nie stracić. Zrobią wszystko dla zewnętrznej akceptacji. W zależności od oceny innych wpadają w euforię lub rozpacz. Pogardzają sobą, idealizują innych, co prowadzi do ciągłych rozczarowań. W małżeństwie i bliskich związkach ludzie ambiwalentni często „odpłacają” za brak zaspokojenia potrzeb we wczesnym dzieciństwie – mając skrzywiony obraz świata, mogą przybierać postawę ofiary lub kata: ciągłego natrętnego zabiegania o partnera, manipulowania, by zawłaszczyć drugą osobę, pozbawiania partnera kontaktów z innymi, gdyż bliskość oznacza dla nich wyłączność.

Model świata:

Ja nie wiem kim jestem, to zależy od innych – Wy jesteście nieprzewidywalni

Bartholomew, Horowitz (1991) oraz Feeney i Noller (1996)

Lękowy Styl Przywiązania

Matka przychodzi na płacz dziecka, ale zamiast zaspokoić jego potrzebę, np. je bije – w efekcie powstają zaburzenia osobowości. Taki styl przywiązania rozwija się u dziecka maltretowanego.

Osoby o lękowym stylu przywiązania postrzegają siebie jako niekompetentnych, mało wartościowych i nieatrakcyjnych, innych zaś jako zagrażających i odrzucających. Żyją w poczuciu ciągłego niepokoju, brakuje im zaufania do świata, a ich reakcje emocjonalne są przesadne. Jako rodzice są krytyczni i niedostępni, gdyż własne zagmatwane emocje nie pozostawiają im energii dla dzieci, lub też są nadopiekuńczy, intruzywni i kontrolujący.

Model świata:

Ja nie jestem OK – Wy też nie jesteście OK

Bartholomew, Horowitz (1991) oraz Feeney i Noller (1996)

Unikający Styl Przywiązania

Opieka nad dzieckiem jest zawsze zła – matka jest nieobecna, niedostępna lub emocjonalnie zimna. Dziecko panicznie boi się odrzucenia, a także zawsze raniącej je bliskości. Przestaje sygnalizować swoje potrzeby płaczem, wypiera potrzebę bliskości. Dochodzi do wniosku, że może liczyć tylko na siebie. Bliskość przestaje mieć jakiekolwiek znaczenie. Dzieci unikające często są perfekcyjne (np. bardzo dobrze się uczą, by nikt nie mógł się do nich o nic przyczepić i by uniknąć wchodzenia w jakiekolwiek relacje). Unikający styl przywiązania może być także skutkiem zbyt natarczywej opieki i nadmiernej kontroli.

Osoby o unikającym stylu przywiązania mają zablokowaną stronę emocjonalną i – z lęku przed odrzuceniem – nie dopuszczają do bliskości. Osoby te postrzegają siebie jako wartościowe, kompetentne i samowystarczalne, są jednak pozbawione empatii, skoncentrowane na własnych osiągnięciach, rozwijają karierę i mają często wewnętrzny przymus bycia najlepszym. Często mają manię wielkości i pogardzają innymi. Gdy wybuchają, stają się niebezpieczni. Mają skłonność do działań typu acting out (kompulsywny seks czy hazard, uzależnienia od substancji, agresja) i są zagrożeni psychopatią. Wydają się odporni, ale w stresie nie działają efektywnie. Narażeni są na choroby serca i wrzody. Jako rodzice są wymagający, wrodzy i agresywni, mają skłonność do bicia i upokarzania.

Model świata:

Ja jestem OK – Wy nie jesteście OK

Bartholomew, Horowitz (1991) oraz Feeney i Noller (1996)

Style przywiązania nie zawsze generują zaburzenia, ale zawsze w bezpośredni sposób wpływają na życie dorosłej osoby – albo czyniąc je łatwiejszym, albo utrudniając w stopniu znaczącym.

Chcesz skonsultować rozwój dziecka, a może potrzebujesz wsparcia w zakresie rodzicielstwa?